Eilandspolder: varen in het land van Leeghwater

Er is weinig Hollandser dan een polderlandschap met molens. De Beemster en de Schermer in Noord-Holland waren grote meren tot ze werden drooggelegd. Maar met behoud van smalle slootjes. En daar is het fijn varen! Op naar de Eilandspolder.

 

“In laagveengebieden moet je altijd aan de noordoostkant van de sloot gaan varen. Vanwege de wind en de stroming in de sloten is dat de diepste kant. Anders loop je geheid een keer vast”, verklaart schipper Piet zijn keuze om aan de linkerkant van de sloot te varen. Piet van Marle verzorgt rondvaarten door de polders van het land van Leeghwater. Zijn boot ligt in De Rijp. Dat is ook het geboortedorp van Jan Leeghwater, de man die in de eerste helft van de 17de eeuw verantwoordelijk was voor vele inpolderingsprojecten. Leeghwater noemde de Rijp het mooiste dorp van Nederland. Het was in zijn tijd ook een zeer welvarend dorp. Dat mede dankzij de walvis- en haringvangst. Nog altijd is De Rijp een heel aantrekkelijke plaatsje met oude huizen en een statig raadhuis dat mede door Leeghwater ontworpen is.

 

Varen door de Eilandspolder

Ons vaargebied voor vandaag is de Eilandspolder. Het is een wirwar van slootjes en eilandjes die ingeklemd liggen tussen de Schermer en de Beemster. Die twee polders ontstonden dankzij de ideeën van Leeghwater. Met een ingenieus systeem van vele molens werd het gebied drooggemalen. Zo werd het mogelijk om tot wel vier meter onder NAP te wonen en te werken. De Schermer en de Beemster vormen nu samen met de daartussen gelegen Eilandspolder een prachtig gebied voor natuurliefhebbers. Wandelend, fietsend of per boot maak je kennis met het bijzondere landschap dat ontstond na de drooglegging.

 

Privé-eilandjes in de polder

“Laagveen zoals dit hoort weids te zijn”, doceert Piet, die behalve schipper ook aardrijkskundeleraar is. “Dat je hier toch zo nu en dan eilandjes met bomen ziet, komt doordat ze in handen zijn van particulieren. Tot de jaren ’60 werd het op water veroverde land gebruikt voor grove tuinbouw zoals aardappelen, winterpeen e.d. Toen de industrie in de Zaanstreek opkwam, trokken veel boeren weg: er viel daar meer geld te verdienen. De eilandjes werden vaak gekocht door Amsterdammers die graag een stukje land wilden om te recreëren.” Piet heeft zelf ook zo’n eilandje weten te bemachtigen, een oase van rust. Hij neemt er geregeld groepen mee naartoe voor een barbecue.

 

Rondvaart door Hollandse polders

Voor de rondvaart hebben we de keuze. Of een stukje De Gouw op en dan naar links richting Driehuizen of verder naar het noorden naar Schermerhorn waar nog een prachtige molendriegang te zien is. Wie niet kan kiezen, boekt gewoon een dubbele toer. Welke route je ook kiest, je wordt in het voorjaar altijd begeleid door vogels. In het gebied geldt een maaiverbod tot 15 juni zodat weidevogels rustig kunnen broeden.

 

In de Eilandspolder leven ook lepelaars

Dankzij Piet en zijn kennis van het landschap weet zelfs een leek na verloop van tijd het verschil tussen de Canadese, de grauwe en de Nijlgans en herken je de kiekendief, de karekiet, de grutto (“als ik die hoor, is het voor mij lente, aldus Piet”) en de kleine rietzanger (die bij vertrek uit Afrika 24 gram weegt en bij aankomst in Nederland nog slechts 14 gram). De gierzwaluw is volgens Piet de meest betrouwbare weerman. Als deze ‘s avonds hoog vliegt dan wordt het de volgende dag mooi weer. Net als je denkt alle vogels gezien te hebben, vliegt er een lepelaar voorbij. Die leven er dus ook.

 

Er als de pinken bij zijn

De vogels met jongen zijn niet alleen druk met het grootbrengen van hun kroost maar ook met het wegjagen van vijanden als de kiekendief. Een boot met mensen beschouwen ze ook als potentiële vijand. Eerst proberen ze je weg te lokken van het nest. Gaat dat niet snel genoeg dan scheren ze met veel kabaal laag over.

Zo bang als de vogels zijn voor de indringers in een boot, zo nieuwsgierig zijn de pinken. De jonge koeien rennen direct naar de waterkant om te checken wie er langs vaart. Vandaar natuurlijk die uitdrukking ‘er als de pinken bij zijn’.

 

De molens van Schermerhorn

Schermerhorn komt in zicht. De 52 molens in de Schermer polder waren zo effectief dat de hele fase van stoombemaling werd overgeslagen. Pas in 1928 werd begonnen met elektrisch droogmalen met bijvoorbeeld het Julianagemaal en werden de molens overbodig. Elf ervan zijn gelukkig bewaard gebleven. Bij Schermerhorn is ook het Molenmuseum dat een kijkje biedt in de woon- en werkomstandigheden van de molenaar en de werking van de molens. Zigzaggend tuft Piet met gepaste snelheid van vijf à zes kilometer per uur om het kwetsbare veenlandschap niet te beschadigen richting het lintdorp Grootschermer.

 

Eilandspolder: kunst vanaf het water

Hier bewonder je de beelden van kunstenaar Nic Jonk vanaf het water. De Rijp en buurdorp Graft hebben altijd veel kunstenaars aangetrokken. Piet maakt op verzoek een stop bij Galerie De Eilandspolder waar de vaak grappige beelden van kunstenares Elly Hoek-de Reus en anderen te koop zijn. Meer geïnteresseerd in biologische tuinbouw of veeteelt? Piet kent ook bij dergelijke bedrijven mensen en een stop is altijd in te lassen. Dat is zo leuk van deze rondvaarten. Bijna alles is mogelijk en Piet heeft overal een verhaal bij, of het nou gaat om het landschap, de geschiedenis of de huidige dorpsbewoners van het gebied. Na een tocht die veel langer duurde dan eigenlijk de bedoeling was, nemen we afscheid van een goede bekende in plaats van van de schipper die we enkele uren geleden voor het eerst ontmoet hebben.

 

Fietsen door oer-Hollands landschap

Van dit oer-Hollandse landschap kun je haast geen genoeg krijgen. Dus stap ik op de fiets om de polders ook op een andere manier te ontdekken. Hoe bijzonder het gebied is blijkt wel uit de erkenning door UNESCO van De Beemster als monument van techniek en landschapskunst uit de Gouden Eeuw. De Beemster was de eerste polder die onder toezicht van Leeghwater werd gerealiseerd. Is de Eilandspolder vooral een ratjetoe van stukjes land en grillige slootjes, de Beemster bestaat uit keurige rechthoekige stukken land met kaarsrechte sloten.

 

Indrukwekkende stolpboerderijen

In dat landschap staan de indrukwekkende stolpboerdijen, bijna vierkante bouwwerken met piramidevormige daken. In de boerderij leefden mensen en vee en er was plaats voor de opslag van hooi en een dorsvloer, allemaal onder een dak. De rijke Amsterdamse handelslieden die het geld voor de inpoldering bijeengebracht hadden, lieten vaak een stadse variant van de boerderij bouwen waar zij in de zomermaanden verbleven. High society in de polder.

 

Fietsroute door de polders

Fietsend over dijken passeer je mooie oude dorpjes als Stompetoren, Driehuizen en Middenbeemster waar de schrijfsters Betje Wolff en Aagje Deken vandaan kwamen. In Middenbeemster zie ik voor het raadhuis een standbeeld van Jan Leeghwater, de man die zo belangrijk geweest is voor de ontwikkeling van dit Hollandse polderlandschap. Tijd voor een pauze, bijvoorbeeld bij De Kosterij of restaurant Alles met Liefde. Beide werken veel met biologische producten uit de regio.

 

Ook varen en fietsen door de polders?

• Piet van Marle neemt groepen van minimaal 6 en maximaal 20 mensen mee. Bij grotere groepen varen bevriende collega’s mee. Je vaart als groep altijd alleen, dus kleine groepen worden niet aangevuld met andere gasten. Anderhalf uur varen kost vanaf 8 euro p.p. Een boottocht is eventueel te combineren met een barbecue, een fiets- of autosteptocht of kanovaren. Meer informatie: www.rondvaarteilandspolder.nl.
• Er bestaat een Leeghwater fietsroute van 47 kilometer, eventueel te splitsen in twee routes van 28 km (door De Beemster) en 32 km (De Schermer). De route is te volgens via knooppunten of de speciale Leehgwater bordjes. bij de VVV in De Rijp is een brochure over de route te koop.

Slapen in de polder

• Langer genieten van dit landschap? B&B Het Pakhuys in Graft-De Rijp is een heerlijk, persoonlijk alternatief voor een hotel. De zes kamers van B&B Het Pakhuys zijn ondergebracht in een gerenoveerd rijksmonument in het centrum van het dorpje De Rijp. Bij mooi weer ontbijt je op het terras aan het water.

 

MEER DAGJES UIT/WEEKENDJES WEG

Plannen voor een weekendje weg? Een stedentrip Rotterdam is altijd leuk. Dit zijn de leukste duurzame hotspots in Rotterdam.

Ook leuk: een middag wilde kruiden plukken en met je wildpluk-oogst zelf lekkere dingen bereiden. Je kunt bijvoorbeeld wildplukken in Amsterdam-Noord.